BEIAARD ZWIJNDRECHT OP NIEUWE LOCATIE  Terug

Sommige beiaarden staan in het middelpunt van de belangstelling, andere lijden - vaak ten onrechte - een verborgen bestaan, zo ook de beiaard van de Koningskerk te Zwijndrecht. In de jaren 1961-63 werd deze gereformeerde kerk met toren gebouwd. Direct bij de bouw ontstond het voornemen om een lichte beiaard van 37 klokken aan te brengen, de grootste drie klokken (c2, d2 en e2) tevens luidklok

Arie Abbenes _________________________________________________________
De Adviescommissie van de Nederlandse Klokkenspel-Vereniging gaf adviezen bij de torenbouw en het beiaardontwerp. Op 3 juli 1963 speelde Leen ’t Hart de eerste "Gereformeerde Beiaard" van Nederland in. Petit & Fritsen leverde de klokken en de installatie en Eijsbouts voerde 25 jaar later een bescheiden restauratie uit. In 1993 verrichtte Petit & Fritsen een grotere ingreep aan mechaniek, klepels en klokken, met als gevolg een veel betere bespeelbaarheid en een fraaiere toonvorming.

Merkwaardig dat dit mooie spel met goede luisterplaatsen, aanvankelijk bespeeld door Mar Bruinzeel en de laatste 25 jaar door Jan van der Zwart (die regelmatig projecten initieerde, gericht op samenspel van beiaard met andere ensembles), zo weinig aandacht trok.

Als gevolg van het teruglopende kerkbezoek besloot de kerkenraad van de gereformeerde kerk te Zwijndrecht om zich te concentreren op het oude gereformeerde kerkgebouw aan de Rotterdamsestraat, de Koningskerk werd verkocht en zou spoedig daarna afgebroken worden. Velen vreesden dat de beiaard hierdoor voor Zwijndrecht verloren zou gaan. Gelukkig onderkenden enkelen de grote muzikale waarde van deze beiaard voor het leefklimaat van Zwijndrecht.



Onder hen bevonden zich de sponsor van het eerste uur – de Van Leeuwen Buizen Groep in de personen van oud-directeur Piet van Breugel en directeur Peter Rietberg – en de beiaardier van de Koningskerk, Jan van der Zwart. Uiteindelijk zou het hen gelukken om de beiaard te plaatsen voor het uitgebreide en gerestaureerde gemeentehuis, maar er was nog een lange weg te gaan.

Na het inschakelen van de adviseur kwam het project schoorvoetend op gang en al spoedig begon zich het profiel van de onderneming af te tekenen.

De kwaliteit van de klokken uit 1963 was uitstekend. Door een corrosielaag was er een lichte geluidsdemping bij de kleinere klokken waar te nemen. Reinigen door middel van glasparelstralen werd daarom in eerste instantie aanbevolen.
  • De tractuur- en constructieonderdelen waren niet meer bruikbaar in de nieuwe opzet.
  • Uitbreiding van de reeks met een vierde octaaf (10 klokjes) werd zeer aanbevolen.
  • Hetzelfde gold voor de tweede halve toon in het basoctaaf (dis).
  • In een vrijstaande klokkenstoel voor het gemeentehuis zou de beiaard het best tot zijn recht komen. Inpassing in het landschappelijk ontwerp was wel een voorwaarde.
  • Het ontwerp van de toren moest passen bij met die van het nieuwe gemeentehuis.
  • Van Leeuwen Buizen stelde zich garant voor de verplaatsingskosten.
Het enthousiasme groeide gestadig, hetgeen bleek uit de uitbreiding van de reeks met een vierde octaaf, een es-klok in het basregister en de voorkeur voor een architectonisch verantwoorde toren, een eenheid vormend met het Raadhuiscomplex en de vormgeving van het buitengebied.



Na overleg met landschapsarchitect Rein Geurtsen & partners en klokkengieterij Petit & Fritsen, ontwierp architect Victor de Leeuw, van bureau EGM architecten, een toren die de goedkeuring van alle partijen kon wegdragen.

De landschapsarchitect gaf de plaats en de verschijning van de beiaardtoren op de volgende wijze weer:

De positie van het carillon is zodanig gekozen dat de zichtlijnen tussen het plein en de omgeving niet worden verstoord. Het carillon doet mee in dit spel; de positie ligt daarmee vast. De carillonbehuizing zal op kolommen worden geplaatst. Het beoogde effect is dat deze behuizing boven het plein zweeft Het carillon staat in de vijver, gekoppeld aan de vlonderbrug. Het carillon wordt een bijzonder object met een alzijdige uitstraling en zal, als follie, een verticaal accent vormen in het vijvervlak.

Teneinde een ranke verschijningsvorm te krijgen is de totale hoogte van het gebouwde element gedacht op circa 13,5 meter ten opzichte van het maaiveld. Het element dient hoger te worden dan het nieuwe raadhuis. Hierdoor krijgt het carillon een bepaalde autonomie en komt de behuizing van het klavier goed uit.



Petit & Fritsen kreeg de opdracht om de goedgekeurde werkzaamheden uit te voeren. Niet alleen het werk aan de beiaard werd door P&F uitgevoerd, ook de stalen toren met cabine werden door hen vervaardigd. Voor de specifiek geïnteresseerden volgen hier de belangrijkste details van de beiaardinrichting:
  • Besloten werd om de gestraalde klokken niet bij te stemmen. De toondaling en de inwendige ontstemming waren te gering.
  • Nieuwe klepels van mangaanmessing.
  • De 48 klokken zijn op twee niveaus gesitueerd. De 34 kleinste hangen in het onderste vierkant en alle onderdelen, ophangwerken, klepelscharnieren, repetitieveren en tuimelaars, zijn vanaf het dak van de cabine gemakkelijk en veilig te bereiken voor onderhoud.
  • Compensatieveren zijn niet toegepast.
  • Het klavier is sober uitgevoerd, zonder specifieke details, met uitzondering van de kroonlijst ter hoogte van de geleidelat.
  • Met de wensen van de beiaardier is rekening gehouden: a. diepgang van de toetsen 46 mm, b. afstand manuaal-pedaal 770 mm, c. de laagste pedaaltoets c ligt onder manuaaltoets g (Waalrese variant)
  • De cabine is voorzien van zonwering, verwarming en airconditioning.
  • De beiaard heeft geen automatisch spel. Op vier klokken speelt een Westminster voorslag.
Nu het project voltooid is, moet gezegd worden dat de beiaard een lust voor het oog en oor geworden is. Een instrument van grote klasse in een rustige omgeving met veel groen en enkele optimale luisterplaatsen. Het geluid kan het beste gekenschetst worden als duidelijk, mild en zeker niet opdringerig. Rond de vijver, waar de toren in staat, klinkt het spel zeer exact – de luisteraar heeft hier een aardig zicht op de beiaardier in actie. Ter hoogte van de ingang van het nieuwe gemeentehuis krijgt de klank, wellicht door de reflectie van de hoge wanden, een warme dimensie.

Aanvankelijk waren wij bevreesd voor een te hoge geluidsdruk bij de huizen in de onmiddellijke nabijheid van de toren. Gelukkig is hier geen sprake van, net zo min als er daar een hinderlijke echo van de gemeentehuisgevel gehoord wordt. In het aangrenzende Willem van Oranje park klinkt het spel prachtig rond, ietwat omfloerst en bijna sprookjesachtig. Luisterplaatsen voor speciale concerten kunnen ingericht worden rond de vijver en bij slecht weer onder de luifel van het gemeentehuis.



Op 8 april werd het gemeentehuis officieel in gebruik genomen. Directeur Rietberg van Van Leeuwen Buizen presenteerde de beiaard aan het gemeentebestuur met een bespeling door Jan van der Zwart. Inmiddels wordt door hem de beiaard voorlopig een maal per veertien dagen bespeeld op donderdagen van 12 tot 13 uur. De vorming van een stichting die in samenwerking met het gemeentebestuur het beheer gaat voeren, wordt binnenkort gestart. Het is te verwachten dat in de nieuwe opzet weer ruimte gemaakt zal worden voor het uitvoeren van bijzondere projecten rond het instrument. De uitzonderlijke kwaliteit van deze herboren beiaard en de aangename omgeving rechtvaardigen zeker een muzikaal bezoek aan Zwijndrecht.
Top
Klok en Klepel nr. 108   |   September 2009   |   © NKV