ENKHUIZEN — Vanzelfsprekend begon ons voorgesprek over hoe wij de coronatijd doorkomen. Zoals zoveel beiaardiers heeft Frits persoonlijk weinig last van de vaak grote moeilijkheden waar zoveel mensen mee te kampen hebben. Hij voelt zich een bevoorrecht mens omdat hij met zijn spel zijn publiek een hart onder de riem kan steken. Hij ervaart dat omdat hij vaak dankbare reacties krijgt via de mail.
Frits, hoe is het begonnen?
Het is begonnen in Enkhuizen. Daar ben ik 40 jaar geleden als ambtenaar in dienst getreden. Het was 1980 en ik had net mijn praktijkdiploma gehaald. Ik was één van de 10 sollicitanten die hebben gereageerd op een advertentie.
Naast het proefspel werden drie kandidaten uitgenodigd voor een gesprek. Ik wilde die baan dolgraag hebben want Enkhuizen is een mooie beiaardstad met prachtige instrumenten. De baan kwam vrij toen Jenke Kaldenberg, de toenmalige stadsbeiaardier die ik wel eens verving, om gezondheidsredenen niet meer kon spelen. Het is een grote baan met drie bespelingen per week en dat voor een betrekkelijk kleine stad, er zijn grotere plaatsen met minder bespelingen!
Op welke toren kwam je te spelen?
In de eerste plaats de Zuidertoren met twee bespelingen. Maar er stond in mijn aanstellingsbrief dat als de Drommedaris weer gerestaureerd is gaat die beiaard ook tot mijn takenpakket behoren.
Hoe verliep dat gesprek?
De wethouder van cultuur zat er bij en ook de directeur gemeentewerken en iemand van de Enkhuizer Klokkenspel Vereniging, De directeur gemeentewerken vroeg: “Meneer Reynaert, kunt u een fiets uit elkaar halen en weer in elkaar zetten?”. Nou wilde het toeval dat ik een fiets van mijn moeder met trommelremmen op zolder uit elkaar had liggen en daar was ik mee bezig om die weer in elkaar zetten. Mijn antwoord kon dus volmondig “ja” zijn; we hebben nog jaren op die fiets gereden.
Aan de andere kant was het natuurlijk wel zo dat beiaardiers in die tijd veel meer zelf in de klokken hingen om reparaties te verrichten. Zij moesten vaak zelf mankementen verhelpen.
Zaten er ook nog echte vaklui bij het proefspel?
Jazeker, Jaap van der Ende en Dirk Donker. En verder was er nog iemand die de burgerij vertegenwoordigde. Maar gelukkig hadden de beiaardiers in de commissie het grootste aandeel in de uiteindelijke besluitvorming, begreep ik naderhand.
En toen kreeg je je aanstelling en begon je te spelen
Het was een bijzondere ervaring om in een stad als Enkhuizen beiaardier te worden. Eerst op en neer reizend vanuit Amsterdam. Later hebben Marja en ik een huis in de binnenstad gekocht. Ik ging de situatie in de Drommedaris opnemen. Het carillon was slecht bespeelbaar, de trommel was vastgelopen, de tractuur was voorzien van brommerkabels. Samen met een vriend heb ik de zaak gangbaar gemaakt en toen ben ik toch maar gaan spelen.
De gemeente vond het goed dat ik voorlopig als freelancer ook de Drommedaris zou bespelen, maar mijn vaste aanstelling zou ik pas krijgen nadat het carillon gerestaureerd was. Op mijn vraag aan de wethouder wanneer die restauratie zou plaatsvinden zei die: over tien jaar hebben we daar geld voor. Toen ben ik samen met mijn buurman, die redacteur van de Enkhuizer Courant was, een inzamelingsactie begonnen onder de bevolking en na twee maanden hadden we al een ton binnen! Binnen een jaar was al het nodige geld binnen; in 1982 begon de restauratie en in april 1983 werd het instrument feestelijk in gebruik genomen.
De trommel draaide weer en ik had nu ook m’n vaste aanstelling voor het carillon van de Drommedaris. Met die actie heb ik veel goodwill gekweekt bij de bevolking en het gemeentebestuur. Lees verder onder de foto van de Dromemdaris, gemaakt door M.H.S. Eltingh.
Wat maakt Enkhuizen nou zo uniek voor jou?
Vergeleken met andere plaatsen waar ik geconcerteerd heb is Enkhuizen uniek omdat het er stil is en het zegt nog iets over hoe het was in de 17e eeuw. De carillons zijn ontzettend fraai en klinken zó goed over de stad. Het zijn pareltjes van de Hemony’s, die op handen worden gedragen door de bevolking. Ze spreken over ‘de zilveren klanken van de Drommedaris en de bronzen klanken van de Zuidertoren’.
De carillons zijn zo diepgeworteld in de stad omdat ze 24 uur per dag klinken. Ik heb zelf 18 jaar onder die klanken gewoond, het geeft vertrouwen en als je niet kunt slapen geeft het rust.
Als er al iemand is die het carillon ’s nachts stil wil hebben, staat de Enkhuizer bevolking op en het voorstel maakt geen schijn van kans.
Er komt een handtekeningenactie en de klagers trekken zich terug en zien: hé, we raken iets heel dieps bij deze bevolking. Een jaar of wat terug was het weer zover: naar aanleiding van het conflict in Weesp hebben ze de jurist die in Weesp het carillon ’s nacht tot zwijgen wist te brengen, naar Enkhuizen gehaald. Ze meenden het kunstje hier te kunnen herhalen. Er werd een hoorzitting op het stadhuis georganiseerd en de vier klagers troffen een volle tribune vol woedende Enkhuizers tegenover zich.
Ik was er bij om technische vragen te beantwoorden en legde uit dat door de weersomstandigheden de boel geforceerd zou kunnen worden als het automatisch spel ’s nacht stil ligt. Omdat Enkhuizen bij het water ligt kan al snel ijsafzetting op tuimelaars en tractuur ontstaan. Als je na een nacht van stilte de trommel weer aanzet kan dat schade veroorzaken.
Wat ook helpt is dat een en ander goed vastgelegd is in de Algemene Plaatselijke Verordening. Alle raadsleden waren het er unaniem over eens dat de carillons uitgezonderd moeten zijn van het verbod om ’s nachts muziek te maken.
Houd jij in de versteken rekening met de lengte van de wijsjes?
Jazeker, ze moeten niet alleen niet te lang zijn maar ook niet met een akkoord beginnen. Zo voorkom je dat de mensen nodeloos wakker schrikken door 4 noten tegelijk. Ik begin eenstemmig, dan een 2e stem, enz. En ik heb de traditie in het leven geroepen om via vraag en antwoord, voor- en nazin te versteken. Voorzin begint op de Drommedaris en de Zuidertoren antwoordt. De bevolking is zeer gecharmeerd van deze optie. Op de trommels via de oude uurwerken was dat lastig maar toen we in 1998 de Apollo 2 kregen was dat veel makkelijker uit te voeren.
Organiseer je ook zomerconcerten?
We hebben in Enkhuizen een zeer goed georganiseerde klokkenspelvereniging. Die verzorgt na afloop van de concerten – zo’n tien per jaar - de meet&greet met de gastspeler en daar komen veel mensen op af. De Enkhuizer Klokkenspel Vereniging werkt nauw samen met de gemeente. De gemeente zorgt bijv. voor de stoelen en drukt het programmaboekje.
We vergaderen op het stadhuis, daar treed ik op als muzikaal adviseur. Meestal kies ik de gastspelers maar wanneer iemand anders een naam noemt neem ik dat altijd in overweging.
Programmeer je ook ‘Beiaard-plus’ wat tegenwoordig in zwang is?
Hier hebben we al beiaard +piano, viool, gitaar of elektronica gedaan en op de Drommedaris met koperblazers op de trans. Bij de Zuidertoren-concerten staat ook een groot video scherm opgesteld. Vergeet ik bijna te melden dat we meermaals met reizende beiaard hebben gewerkt, samen met Harmonieorkest.
Hoe zit het met de onderlinge stemming van de beiaarden?
De Zuidertoren staat in D en de Drommedaris tussen D en ES in, dus samenspel tussen die twee gaat niet. Ik werk altijd met professionele musici die met hun instrument goed op de afwijkende toonhoogte van het carillon van de Drommedaris kunnen inspelen.
En, hoe lang ga je nog door in Enkhuizen?
Ik heb een ambtelijke aanstelling voor onbepaalde tijd zowel in Hoorn en Enkhuizen, en dat is natuurlijk uniek! Dit werk houdt me jong en zolang mijn gezondheid het toelaat blijf ik lekker doorgaan. Ik ben de 19e beiaardier van de stad Enkhuizen, de langst zittende beiaardier heeft 44 jaar volgemaakt; in ieder geval is het streven om zeker de 45 jaar te halen en dan zien we wel verder.
Gedurende die veertig jaar heb ik veel steun van mijn vrouw Marja ondervonden die altijd de programma’s maakte en op de achtergrond aanwezig was. Ook was en is zij een betrokken lid van de EKV.
Door de corona mocht het jubileumconcert op 21 november 2020 geen oproep tot een evenement worden. Maar vóór het concert kwam wél de wethouder langs om mij de gouden speld van de gemeente te overhandigen! Deze speld wordt zelden uitgereikt en ook zeer zelden aan ambtenaren. Na afloop van het concert stond er toch een grote schare op gepaste afstand mij op te wachten en ontving ik een speech van de Voorzitter van de EKV, bloemen, wijn en cadeaus.
Frits, geluk gewenst met je jubileum, ga nog lang zo door, en dank voor dit gesprek!
